Sau khi tôi xuất gia, thực hành chính của tôi vẫn là chánh niệm hơi thở. Gọi là anapanasati. Tôi quan sát, nhận biết hơi thở. Cái gì đến, cái gì đi cũng chỉ là vậy, không theo đuổi, nắm bắt. Suy nghĩ có thể xuất hiện nhưng nó cũng chỉ là vậy và tự ra đi. Trước đây thì không thế. Trước đây thì tôi sẽ nắm bắt và tắc trong suy nghĩ, rồi suy diễn rất nhiều. Hồi còn trẻ, tôi nghĩ nhiều lắm. Nghĩ nhiều rồi bồn chồn, bứt rứt. Bực dọc, căng thẳng. Các bậc giác ngộ thì tâm họ đều thanh tịnh cả. Không phiền não. Không ô nhiễm. Không cái gì quấy rối, trói buộc họ được. 

Người ta hỏi tôi, các bậc a-la-hán còn có suy nghĩ không? Có. Họ vẫn có suy nghĩ. Nhưng họ không còn thất vọng hay khổ nữa. Họ không bị suy nghĩ hay bất cứ điều gì quấy rầy mặc dù mọi thứ vẫn xảy ra với họ. Đau chỉ là đau. Nghĩ chỉ là nghĩ. Tự hình thành, tự tan đi. Không quấy rầy được họ. Họ không phiền não nữa. Họ an tịnh.

Giác ngộ là gì? Là nhận ra sự thật. Rằng tất cả đều vô thường, khổ, vô ngã. Khi nhận ra sự thật này thì sẽ tự do khỏi tất cả. Nhưng nhớ là “nhận ra”. “Nhận ra” hay “ngộ” không phải là suy nghĩ. Nó không phải do suy nghĩ. Suy nghĩ chỉ là suy nghĩ. Suy nghĩ vẫn là ảo tưởng. Ngộ thì vắng bặt sự suy nghĩ.

Giác ngộ thực sự thì rất rõ ràng. Nếu một người thực sự giác ngộ, họ không thể rơi trở lại sự không giác ngộ. Nhưng trước khi giác ngộ thực sự, họ có thể có những khoảnh khắc mà họ hiểu ra. Nhưng đó chưa phải là giác ngộ. 

Người ta nói tới “tiểu ngộ” và “đại ngộ”. Tiểu ngộ chính là những khoảnh khắc hiểu ra, thấy ra. Nó giống như họ đã tìm thấy cái cửa hoặc đường đi nhưng họ còn chưa đi tới nơi. Nếu họ đã đến nơi rồi thì họ sẽ không cần phải đi đâu nữa. Không bao giờ còn cần bất cứ sự tu tập, thực hành, rèn luyện nào nữa. 

Các bậc giác ngộ vẫn làm việc, làm nhiều việc. Nhưng họ làm chỉ để giúp chúng sinh. Về phần mình thì họ đã tự do hoàn toàn rồi. Không cần làm gì với bản thân thêm nữa.

Để giác ngộ thì chỉ cần thấy tính trạng rốt ráo, hay thấy tánh, của mọi thứ. Tánh của thân. Tánh của tâm. Tánh của tất thảy. Của chuối, của ghế, của bàn. Chẳng là gì cả. KHÔNG. 

Để thấy tánh thì hãy quan sát kỹ. Mỗi lần, hãy quan sát một thứ, đừng quan sát tất cả cùng một lúc. Hãy nhìn sâu, nhìn thấu từng thứ một để thấy bản chất rốt ráo của nó… Rút cục, mọi thứ đều Không. Hãy quan sát thản nhiên, không thêm không bớt… trực nhận tận cùng tánh của mỗi thứ. Như cái ghế này. Ta thấy hình dạng cái ghế, thấy gỗ…. nhìn rõ vào tính gỗ… chẳng là gì cả. Không tự có ý nghĩa là thế nào cả. Hay thân thể của ta. Da, thịt, xương. Khi tách rời da, thịt, xương, thì ta còn lại gì? Là cái gì? Mọi thứ chỉ tạm hợp thành theo duyên rồi tan biến. Đến rồi đi. Xuất hiện rồi biến mất. Nếu ta quan sát thân tâm mình, chỉ quan sát thản nhiên, không thêm bớt, ta sẽ nhận ra sự thật và giải phóng.

***

Mùa an cư thứ hai (1975), tôi ở gần Bangkok. Năm đó, tôi đi bộ tới tỉnh Nakhon Nayok và ở trong một cái hang có tên là Voi Con, phía Bắc của Bangkok. Ở đó có rất nhiều rắn độc lớn, có thể cắn chết người. Khi tôi ở trong hang, rắn thường tới nằm ngủ dưới chiếu của tôi.

Mùa an cư thứ hai này là một mùa đặc biệt. Đấy là lần đầu tiên tôi nhập định 3 ngày 3 đêm liền. Những năm trước đó, mỗi ngày tôi thường chỉ ngồi thiền 3 thời, mỗi thời 2-3 tiếng. Khi nào vào định sâu, thì lâu nhất là 10 tiếng. Tôi ngồi 10 tiếng trong định, bất động; rồi định sẽ tự tời ra. Nhưng tôi chỉ có thể nhập định sâu vào ban ngày.

Mùa mưa đó, tôi nghĩ mình nên học nhập định lâu hơn 10 tiếng. Tôi muốn thử xem có thể làm vậy được không. Tôi tác ý sẽ nhập định trong 3 ngày 3 đêm vào dịp sinh nhật để tri ân Tam Bảo: Phật, Pháp, Tăng. Dịp đó cũng là cuối mùa an cư.

Khoảng hơn một tháng trước khi nhập định, tôi bắt đầu nhịn ăn. Lúc đầu, tôi chỉ uống nước quả cả ngày. Sau đó chỉ uống nước lọc. Rồi tôi chuyển sang chỉ uống nước tiểu của mình. Đến thời điểm này, cơ thể rất sạch nên nước tiểu hoàn toàn tịnh. Tiếp đó, tôi uống nước trở lại. Từ ngày nhập định thì tôi dừng tất cả, kể cả nước cũng không uống. 

Trước ngày nhập định, tôi nói với những người xung quanh: “Đừng chạm vào tôi trong 3 ngày 3 đêm. Nếu sau 3 ngày 3 đêm mà tôi không động đậy thì mang xác tôi đi thiêu”. Tôi nói với họ thế. Sau đó, tôi tự tác ý với mình là sẽ nhập định 3 ngày 3 đêm. Tâm sẽ tự ghi nhận điều này và sẽ tự xuất định sau khoảng thời gian đó.

Tôi bắt đầu nhập định như thường lệ bằng chánh niệm hơi thở. “Buddho, Buddho, Buddho…”. Chỉ quan sát và nhận biết hơi thở. Sau đó thì không nhận biết được hơi thở nữa. Chỉ còn cái biết thuần khiết. Tiếp đó thì không biết gì nữa. Như thể tôi biến mất. Không có tôi. Đó là định sâu.

Trong định sâu, không còn nhận biết hay cảm thọ gì về thân thể mình và xung quanh. Toàn bộ cơ thể tôi đóng chặt. Tất cả các giác quan đóng kín. Tôi vào sâu bên trong. 

Không còn nghe thấy gì.

Không còn tư tưởng, suy nghĩ. 

Kể cả hơi thở cũng không còn cảm nhận. 

Không cảm nhận bất cứ điều gì.

Người ta đi lại, nói chuyện xung quanh tôi nhưng tôi không hề nhận biết. 

Chỉ có sự tịch tĩnh và cái biết thuần khiết nhưng cái biết đó không có nội dung. 

Ba ngày ba đêm, tôi không có ý niệm tôi ở đâu, không còn cảm nhận về bản thân. 

Giống như là tôi hoàn toàn biến mất trong 3 ngày. 

Hết thời gian đó, tôi tự xuất định. Nó giống như bên trong đã tự đặt đồng hồ báo thức và sẽ tự thức dậy. 

Nếu tôi muốn, tôi có thể ngồi lâu hơn 3 ngày 3 đêm.

Trong thời gian này, rất nhiều người đến xem. Người từ Bangkok và các tỉnh. Rất nhiều. Họ cắm trại trước hang, chờ tôi. Khi họ thấy tôi không nhúc nhích 3 ngày 3 đêm liền, nhiều người khóc. Họ nghĩ tôi đã chết. Đến khi tôi xuất định, họ cũng khóc. 

***

Nhưng đây là sự thật. Đó chỉ là định. 

Định không phải là a-la-hán. Kể cả định cao nhất cũng không phải. 

Định nghĩa là vẫn ở trong luân hồi. Vẫn có khổ. Vẫn ở trong biển sinh tử. Lúc đầu Đức Phật Thích Ca cũng học nhập các tầng định với các bậc thầy; nhưng nó không phải a-la-hán. A-la-hán nghĩa là giải thoát khỏi luân hồi. Giải thoát tức là Niết Bàn, là Không Tánh. 

Định không phải Niết Bàn. 

Định chỉ là Định. 

Niết Bàn thì có chánh niệm và sự nhận biết hoàn hảo. 

Niết Bàn không phải là không biết cái gì cả. Rõ biết hoàn toàn nhưng không dính mắc với bất kỳ cái gì. 

Không phiền não. 

Không chướng ngại. 

Không nghi ngờ. 

Không ô nhiễm. 

Không thêu dệt. 

Không tham, sân, si. 

Không có bất kỳ ảo tưởng nào nữa. 

Thấu triệt để. Tâm hoàn toàn rõ. Sáng. Tự do.

Sau mùa an cư thứ hai đó, hàng năm, tôi đều nhập định 3 ngày 3 đêm vào dịp sinh nhật. Người ta hỏi tôi, có cần học nhập định sâu như tôi làm không? Nếu có thể thì cũng nên thử. Ngồi kiết già, hoặc bán già, hoặc ngồi trên ghế tựa, hoặc ngồi cách nào mà thấy thoải mái đều được. Chỉ cần ngồi làm một việc là quan sát hơi thở… sẽ vào định sâu. 

Nhưng nếu không nhập định sâu được cũng không sao. 

Không cần thiết. 

Định cũng vô thường.